Diyanet, ictihad ve reform

Hayrettin KARAMAN

31.03.2018 - 10:38 Yayınlanma

21 Paylaşım

346 Gösterim

İl Müftüleri İstişare Toplantısı sonunda açıklanan bildiriyi tahlile devam ediyoruz.
Bugünkü yazıya uzunca bir alıntı ile başlıyorum; çünkü bu konu son günlerin gündemini haylice meşgul etti, Diyanet’in tavrı hakkında da ileri geri konuşuldu, yazıldı.
Bildiri (dolayısıyla Diyanet) diyor ki:
“İslam, bütün insanlığın huzur ve mutluluğu için gönderilmiş, kıyamete kadar baki kalacak hak dindir. İslam’ın zaman ve mekâna göre değişmeyen, başta tevhid olmak üzere inanç ve ibadet esaslarına dair sabiteleri; varoluşa, insana, hayata, çevreye dair evrensel ilkeleri ve ahlaki değerleri vardır. Bununla birlikte İslam âlimleri bireysel ve toplumsal hayatın değişen ve gelişen ihtiyaçlarına yönelik yine Kitap ve Sünnete dayanan bir Fıkıh Usulü geliştirmişlerdir. Böylece İslam’ın temel ilkelerinin, dünya görüşünün ve adaleti esas alan toplumsal hayat idealinin dinamikliğini sağlamayı hedeflemişlerdir./Dinin değişmez sabiteleri dışında kalan ve ictihadın mümkün olduğu alana dâhil olan bazı fıkhî hükümleri, değişen şartlara göre güncellemek, dinde reform yapmak anlamına gelmemektedir. Aslında bu davranış, İslam’ın evrensel hakikatlerini, onların özüne dokunmadan her çağa ve topluma aktarmak ve vahyin ışığında hayata rehberlik etmek demektir. Kesin ve açık bir nassın olduğu yerde ictihad edilemeyeceği gibi, böyle bir nassın olmadığı konularda zamanın değişmesine bağlı olarak hükümlerin de değişebileceği malumdur. Bu anlayış çerçevesinde Din İşleri Yüksek Kurulumuz, İslam’ın sabiteleri ile birlikte hayatın gerçeklikleri ve değişkenlerini de dikkate alarak dinî bilgi üretmektedir.”
Diyanet sözkonusu olduğunda öküzün altında buzağı arayanlar yakın geçmişte, Cuma hutbelerinin sonunda “Allah’a göre din elbette İslam’dır” mealindeki âyetin okunmamasını bahane ederek saldırmışlardı. Dedikoduyu kesmek için sanırım karar ile yeniden okunmaya başlandı. Hutbe baştan sona İslam’ı anlatıyor, İslam’ın kitabından ve sevgili Peygamberimiz’den (s.a.) nakillere yapıyor, başka dinden, başka “kutsal denilen kitaptan” nakil yapmıyor, bütün bunlar Diyanet’in İslam’ı tek hak din olarak kabul ettiğine yetmiyor da bir o cümle mi Diyanet’i temize çıkarıyordu. Her neyse, bildirideki şu cümle de kötü niyetlilere bir cevap olsa gerektir:
“İslam, bütün insanlığın huzur ve mutluluğu için gönderilmiş, kıyamete kadar baki kalacak hak dindir…”
Bildirinin bu maddesinde İslam’da değişen ve değişmeyen hükümler ile ictihad ve reform konularında gerekli ve bize göre de makbul olan açıklama yapılmış bulunuyor.
1. “Nassın bulunduğu yerde ictihad caiz değildir” kuralına sadık kalınıyor.
2. İctihadın mümkün ve caiz olduğu alanlarda Fıkıh Usulüne uygun olarak zamanın ihtiyaçlarını karşılayan açıklamaların dinde reform olmadığının altı çiziliyor ve böylece Diyanet’in reformcu olmadığı da ifade ediliyor.
3. “Din İşleri Yüksek Kurulumuz, İslam’ın sabiteleri ile birlikte hayatın gerçeklikleri ve değişkenlerini de dikkate alarak dinî bilgi üretmektedir” cümlesi, Yüksek Kurul’un alanında yetişmiş ehliyetli üyelerinin istişare yöntemini kullanarak gerektiğinde “cemâ’î (âlimlerin birlikte) içtihadı” usulünü uyguladıklarını açıklıyor. Kurul, geçmiş ulemanın (fukahanın) mesâîsini sonuna kadar kullanıyor, bu mesâî içinde bulunmayan hükümleri ve fetvaları ise en uygun yöntemle (usule dayalı istişare ile) üretiyor, dinini yaşamak isteyen Müslümanlara rehberlik ediyor, hizmet veriyor.
Bu konularda kafa yormuş bir kardeşiniz olarak şu hatırlatmayı yapmam gerekiyor:
“Nassın bulunduğu yerde ictihad yapılmaz” kuralı, “İctihad kıyastan ibarettir” diyen ve istihsana şiddetle karşı çıkan İmam Şâfiî’nin görüşüdür.
Başta Hanefîler olmak üzere birçok müçtehide göre nassın bulunduğu yerde de “delâlet-fehm: Nassın neyi ifade ettiği, neye delalet ettiği, nassın yorumu” ile “istihsan: Mesela maslahat, örf ve zaruret sebebiyle nassın farklı yorumu” ictihadları yapılır.
Âlimlerin kırmızı çizgisi şu olmalıdır:
İctihadın, yorumun, dinî bilgi üretmenin amacı, İslâm’ı çağa uydurmak ve bâtıl olana hak libası giydirmek değil, İslâm’ın hakikat, adalet ve rahmetine susamış bulunan çağa, uygun dil ile İslâm’ı tebliğ etmek ve özü ile olduğu kadar sözü ile de İslâm’ı hayatın içinde tutmak.

Önceki Sonraki

Hayrettin KARAMAN

1934 yılında Çorum'da doğdu. İlk İmam Hatip okullarından biri olan Konya İmam Hatip Okulu ve İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü'nde okudu. İki yıl İstanbul İmam Hatip Okulu'nda meslek dersleri öğretmeni olarak çalıştıktan sonra İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü'ne fıkıh asistanı oldu. Yüksek İslam Enstitülerinin İlahiyat Fakülteleri'ne dönüşmesinin ardından akademik çalışmalarını tamamlayarak sırasıyla doktor, doçent ve profesör unvanlarını aldı. Yarım asra yaklaşan fikir ve meslek hayatı boyunca, yurtiçi ve yurtdışında binlerce konferans, seminer, panel, vaaz, hutbe, kurs, yazılı ve görsel medya programı, eğitim programında yer alarak eğitim, öğretim, tebliğ ve irşad faaliyetini sürdürdü. Aralarında bugünün tanınmış bilim ve fikir adamları olan binlerce öğrenci yetiştirdi. 2001 yılında yaşanan baskılara karşı çıkarak Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesindeki görevinden –yaş haddi dolmadan emekliliğini isteyerek- ayrıldı. 2001-2004 yılları arasında Avrupa Uluslararası İslam Üniversitesinde (Hollanda) misafir öğretim üyeliği yaptı. İslam’ın İlk Emri Oku, Nesil, İzlenim, Gerçek Hayat, Eğitim Bilim gibi dergilerde devamlı yazdı. M.Ü. İlahiyat Fakültesinde İslam Hukuku Anabilim dalı başkanlığı ve Fakülte Kurulu üyeliği yaptı. MÜSİAD Yüksek İstişare Kurulu üyesi olan Karaman, çıktığı günden beri Yeni Şafak Gazetesi’nde köşe yazısı yazmaktadır. Üç çocuğu, yedi torunu ve dört torun çocuğu vardır. Basılmış Eserlerinin sayısı 50 civarındadır.

Yazarın Diğer Yazıları