İlmihal; temel dini bilgileri içeren el kitaplarıdır. Bir başka ifadeyle İslam dininin belli başlı esaslarını ve bunların kaidelerini öğreten dini bilgiler ve bu bilgilerin yer aldığı öğretici kitaplardır.
Seyyid Abdülhakim Arvasi, şöyle diyor:
"Dinini bilen, seven ve kayıran mübarek insanların ilmihal kitaplarını alıp çoluk çocuğa öğretmesi, her Müslümanın birinci vazifesidir."
İslam coğrafyasının genişlemesiyle her ırktan insanın islamı öğrenebilmesi için kendi diliyle yazılmış dini bilgiler kılavuzuna ihtiyaç arttı. Bilinen ilk ilmihal kitaplarının 12. ve 13. Yüzyılda yazıldığı anlaşılmaktadır. İlk örnekleri; İmamı Birgivi'nin yazmış olduğu "Vasiyetname" ile XVI. yüzyılda yazıldığı tahmin edilen "Mızraklı ihmihal" adlı kitaplardır. Bu son eser, H. 1248 (M. 1730) yılında basılmış, sibyan mekteplerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Ayrıca köy odalarında ve evlerde de yaygın  olarak kullanılmıştır.
İlmihal kitapları, 19. yüzyılın ikinci yarısında çoğalmıştır. Pek çok Osmanlı alimi ilmihal kaleme almıştır. Süleyman Paşa, Abdülhamit b. Mustafa Reşit, İşkadralı Lütfi Paşa, Mesut Mahmud, Mustafa Bey, Fatih Mehmet Hamidi, Mehmet Üstüvani, Ahmet Akhisari, Rumi Efendi gibi alimlerin eserleri bilinmektedir.
Benim görüp incelediğim ilmihaller şunlardır:
* Nimet-i İslam: Mehmet Zihni Efendi
* Necatü'l-Müminin: Oflu Mehmet Emin Efendi
* Vasiyetname: İmam Birgivi
* Mızraklı İlmihal
* İslam Yolu Yeni İlmihal: İskilipli Atıf Hoca
* İslam Dini: Ahmet Hamdi Akseki
* Büyük İslam İlmihali: Ömer Nasuhi Bilmen
* Amentü Şerhi: Numan Kurtulmuş
* İlmihal: Mustafa Asım Köksal
* Geniş İslam İlmihali: Ali Fikri Yavuz
* Muhtasar İslam İlmihali: Süleyman Ateş
* Hanefi ve Şafii Mezheplerine Göre Büyük İlmihal: Celal Yıldırım
* Delilleriyle İslam İlmihali: Hamdi Döndüren
* Büyük Şafii İlmihali: Halil Gönenç
* Kadınlara Özel İlmihaller
* Aile İlmihalleri vs.
Aile ilmihallerinde daha çok kadınları ilgilendiren konular yer almaktadır. Evlenme, boşanma ve aile hukukunun ilgilendiren konulara da ayrıntısıyla yer verilmektedir.
Diğer ilmihallerde inanç esasları, ibadet, ahlak ve özet olarak da siyere yer verildiği söylenebilir. Evde iyi bir ilmihal kitabı olan her Müslüman, aradığı konuyu genellikle onda bulabilir. Bir hocamız bize "Yanınızda Büyük İslam İlmihali varsa Türkiye'nin pek çok yerinde müftülük yapabilirsiniz" derdi.
İlmihallerde anlatılan konuların iman ve ibadetle ilgili bölümü, halk arasında "32 Farz" deye bilinen bir kitapçıkta toplanmıştır. Bunu ben de özet olarak aktarmak istiyorum.
A-    İmanın Şartları Altıdır:
1-    Allah'ın birliğine inanmak
2-    Meleklere inanmak
3-    İlahi kitaplara inanmak
4-    Peygamberlere inanmak
5-    Ahiret gününe, öldükten sonra dirilmeye inanmak
6-    Hayır ve şerrin Allah'tan olduğuna, kadere inanmak
B-    İslamın Şartları Beştir:
1-    Kelime-i Şehadet Getirmek
2-    Ramazan orucunu tutmak
3-    Beş vakit namaz kılmak
4-    Kudretli olanın ömründe bir defa hacca gitmesi
5-    Zengin olanın malının zekatını vermesi.
C-    Abdestin farzları dörttür:
1-    Elleri dirseklerle beraber yıkamak
2-    Yüzü yıkamak
3-    Başın dörtte birini meshetmek
4-    Ayakları topuklarla birlikte yıkamak
D-    Guslün farzları üçtür:
1-    Ağıza bolca su alarak boğaza kadar çalkalamak
2- Burna bol su çekip temizlemek
3- Bütün vücudu, iğne ucu kadar bile kuru bir yer kalmayacak şekilde yıkamak.
E- Namazı Farzları On İkidir:
a) Dışındakiler (Namazdan önce yapılması gerekenler)
1- Abdesti yoksa abdest almak,
2- Namaza mani pisliklerden arınmak,
3- Görülmesi şer'an caiz olmayan yerleri örtmek,
4- Namaz kılarken kıbleye yönelmek,
5- Her namazı vaktinde kılmak,
6-    Hangi vaktin namazını kılıyorsa ona niyet etmek.
b)    İçindekiler:
1-    Namaza "Allahü Ekber" diyerek başlamak
2-    Namaz kılarken ayakta durmak
3-    Namazda Kur'an okumak
4-    Elleri dizlere koyarak rükuya varmak, yani eğilmek
5-    Secdeye varmak
6-     Namazın sonunda "Et-tehıyyatü" okuyacak kadar oturmak.
F-    Teyemmümün Farzları ikidir:
1-    Niyet: Ne için teyemmüm ettiğine niyet.
2-    İki darb: Yani elleri temiz toprağa vurarak önce yüzü silmek, ikinci vuşta da kolları dirseklerle beraber silmektir.
Otuz iki farzın ayrıntılarını ilmihal kitaplarında bulabilirsiniz. Her evde en az bir ilmihal kitabı bulunmalıdır.
Otuz iki farz, İslam toplumunda bilinmesi gerekli temel bilgilerdir. Büyüklerden duyduğumuza göre pek çok Hoca Efendi, otuz iki farzı bilmeyenlerin nikahlarını kıymazlarmış. Onlara önce otuz iki farzı öğretirler, ardından nikah kıyarlarmış.
Konuyu Necip Fazıl Kısakürek'in şu iki mısrasıyla bitirelim:
"Yandı kitap dağlarım benim, ne garip bir hal oldu!
Sonunda bana kalan, yalnız ilmihal oldu."