Kurban; İbadet amacıyla hayvan kesimi ve bu maksatla kesilen hayvanlar için kullanılan bir terimdir. Allah'a yakınlaşmayı da içine alan bu terim, ibadet ve kurbiyet amacıyla belli vakitlerde belli cins hayvanları kesmeyi ve bu amaçla kesilen hayvanı ifade eder. Arapçada ibadet amacıyla kesilen hayvana udhiyye denilir.
İlkel dinlerde kurban; tapınılan tabiat üstü varlık veya varlıklara yakınlaşma, şükran duygularını ifade etme ya da günahlara kefaret olması için sunulan nesnelerdir. Eski dinlerin ve milletlerin çoğunda tanrıya sunulan kurbanlara (Takdime) denilir ve bu sunulan yerlere de (Sunak) adı verilirdi. Burada bir tanrıya veya herhangi bir tabiat üstü güce kurban sunulurdu. Eski Yunan'da, eski Mısır'da, Hititler'de, Mezopotamya bölgesinde canlı hayvan takdimi ön plandadır. Ancak zerdüşlerde farklı uygulamalar yapılmak istense de yine hayvan kurbanına geçilmiştir.
Japonlar'da hayvan ve yiyecek takdiminin yanı sıra eski Çin'de tanrılara ve ölen atalarının ruhlarına onları memnun etmek ilahi lütuflar elde etmek için evcil olmayan hayvanlar kurban edilir ya da çeşitli yiyecek ve giyecekler takdim edilirdi.
Tarihin muhtelif devirlerinde yaşamış türlü cemiyetlerde tanrı veya tanrıların gazabını gidermek, onların lütfuna ermek ve bereketi artırmak gayesiyle kurban adetinin mevcut olduğunu yine tarihten öğrenmekteyiz.
Kurbanın bir çok ilkel ve mütekamil dinlerde mevcut oluşunun yanında kurban edilen şeyin ve usullerinin de değişik olduğu göze çarpmaktadır. Bu cümleden olarak Filistin'deki bazı eski kabilelerin insan şeklinde temsil ettiği ilahları için çocuklarını ateşe atmaları, esirleri ve köleleri kurban etmeleri, Hindistan'daki Hinduların mabudları için dul kadınları yakmaları tarzındaki kurban kesme adetleri söylenebilir. Daha sonraları bu kurban usulleri, hayvan kesme şekline çevrilmiştir.
Eski Mısırlılar, mabutlarına muayyen zamanlarda Apis öküzünü kurban eder ve mumyalarlardı. İsrailoğullarında da bir dana ile iki koçtan ibaret bir kurban geleneği vardı ki onlar da yakılırdı.
Hinduizmde kurban geleneği vardır. Ancak atalarına ve tanrılarına çeşitli yiyeceklerle dolu tepsiler, mabedlerde sunularak kurban geleneği sürdürülmektedir. İhtiyaç halinde yapılan takdimelerin yanı sıra yılda üç defa yapılan mevsimlik kurbanlar da bulunmaktadır. Budizm ve Jainizmde "Hiçbir canlıyı öldürmeme" prensibi olduğu için canlı varlıklar kurban edilmemektedir. Mabedlerine tütsü, mum, buhur, yiyecek ve içecekler takdim edilmektedir. Ancak inek/sığır kutsal sayıldığı için Budistler ve Hindular, çevrelerinde kurban kesen Müslümanlara her kurban bayramında saldırmaktadırlar.
Yahudilikte kurban ibadetinin tarihi Hz. İbrahim dönemine kadar götürülmektedir. Kurban, temiz ve eti yenen hayvanlardan kesilebilir. Küçük baş hayvanların erkek olması tercih edilir. Şükür için de kurban kesilebilir.
Hıristiyanlıkta ise Hz. İsa, çarmıha gerilmek suretiyle kanını insanlık için feda ettiğinden dolayı, kendisini Tanrı'ya kurban etmiş olmasından dolayı Hz. İsa'nın haç üzerindeki ölümünü insanlığı asli günahtan kurtaran bir kurban olarak değerlendirdikleri için semavi dinlerdeki kurban geleneğini terk etmişlerdir.
İslam'da Kurban
İslamın gelişine kadar kurban, çeşitli amaç ve şekillerle varlığını sürdürmüştür. Hatta cahiliye döneminde de kurban, bir dini ibadet olarak var ola gelmiştir. İslam'ın gelişiyle birlikte kurban, bir ibadet olmanın yanı sıra mali ve sosyal nitelikleri de bir arada barındırmıştır.
Cahiliye döneminde putlara kurban takdim edilirdi. Özellikle mabede saygılarını, putlara bağlılıklarını göstermek için deve, sığır, koyun, ceylan gibi hayvanları keserek kanını onların üzerine döker, kurbanı parçalayıp bu dikili taşların üzerine bırakır, yırtıcı hayvanların ve kuşların yemesini beklerlerdi. Bunun dışında cinlerden korunmak, bereket umarak, ilk doğan çocuğa sevinç için kurban kesip ziyafet verildiği de oluyordu.
İslam'ın gelişiyle Allah rızasından başka amaçla kurban kesimi yasaklandı. Kurban kesimi, Hz. İbrahim sünnetine uygun biçimde ihya edildi. Sığır, manda, deve ve koyundan kurban kesilmesine devam edildi. Ancak ilkel dinlerdeki gibi yabani hayvanlardan ve iki ayaklı tavuk, horoz, hindi gibi canlılardan kurban kesimi de yasaklanmış oldu. Kurban Bayramı'nda gücü yetenlere vacip olmak üzere kesilen kurbanın dışında hac ve umre ibadeti esnasında kesilen kurbanın hükümleri ayrıntılarıyla anlatılmaktadır. Diğer nafile kurbanlarda da özel hükümler vardır.