Çorum Türk Ocakları’nda “1915 Ermeni Olayları, Ermeni Tehciri ve Çorum’daki Ermeniler” konulu konferans gerçekleştirildi. Programa konuşmacı olarak katılan ODTÜ Öğretim Üyesi hemşehrimiz Prof. Dr. Ömer Turan, Ermeniler’in Çorum’dan tehcir edilirken bir kişinin bile burnunun kanamadığını söyledi.
Konferansa Türk Ocakları Şube Başkanı Prof. Dr. İrfan Çağlar, TÜRKAV Başkanı İsmail Deli, İMVAK Başkanı Ali Ilıca ve Türk Ocakları üyeleri katıldı.
Saygı duruşunda bulunulması ve İstiklal Marşı’nın okunmasının ardından ODTÜ Öğretim Üyesi hemşehrimiz Prof. Dr. Ömer Turan konuşmasını gerçekleştirdi.
Hınçak ve Taşnak Ermeni terör örgütlerinin İsviçre’de ve Tiflis’te kurulduğunu hatırlatan Prof. Dr. Ömer Turan, 1894’de Osmanlı topraklarının Doğu Anadolu başta olmak üzere pek çok yerinde ayaklanmalar başlattıklarını ifade ederek, “Bu ayaklanmalardan bağımsızlık çıkması mümkün değildi. Böyle bir güçleri de yoktu. Maksat Batı’nın dikkatini üzerlerine çekmek, Berlin Antlaşması’nda yer aldığı şekilde büyük devletlerin müdahale etmesini sağlamaktı. Bekledikleri müdahale bu ayaklanmalara ve kalkışmalara rağmen gelmemiştir. Fakat faaliyetlerde gittikçe artarak varlığını sürdürmüştür. Potansiyel olarak da durmuştur” dedi.
Turan, konuşmasında tehcir esnasında Ermeniler’in Çorum’daki varlıklarından da bahsetti.
‘O DÖNEM ÇORUM ÖNEMLİ BİR TİCARET MERKEZİ OLARAK ÖNEM KAZANDI’
Turan, 19. yüzyılın ortasında Samsun limanının önem kazanmasıyla henüz tren yolu Ankara’ya gelmemişken Anadolu’nun hububatını Samsun üzerinden İstanbul’a veya Avrupa’ya götürülmesinin söz konusu olduğunu, burada Çorum’un da bir ticaret merkezi olarak önem kazandığı bilgisini aktardı.
‘ERMENİLER ÇORUM’A 1840 YILINDAN İTİBAREN GELİYOR’
Ermeniler’in 1840 yılından itibaren Kilikya denilen bölgeden Çorum’a gelmeye başladığını söyleyen Turan, konuşmasını şu sözlerle sürdürdü: “1840’lardan itibaren peyderpey Ermeni nüfusunun Çorum’da arttığını görüyoruz. Başlangıçta erkek nüfus geliyor.
‘TEHCİR OLDUĞUNDA ÇORUM’DAKİ ERMENİ NÜFUSU 1231’Dİ’
Bir süre sonra işler iyi gittikçe ailelerini de getirdiler. 1850’li yıllarda Çorum’daki Ermeni cemaati için Kilise inşası için padişahtan izin alınıyor. 1860’larda bu kilise kuruluyor. 40 ile başlayan Ermeni nüfusu Genelkurmay Başkanlığı’nda yer alan resmi bilgilere göre, 1915’te Ermeni sayısı 1231’i buluyor Çorum’da. Sungurlu’da o tarihte 1863 Ermeni, Mecitözü’nde 138 Ermeni, Osmancık’ta 68 Ermeni, İskilip’te 43 Ermeni yaşıyordu.
‘ŞEHİR YÖNETİMİNDE VARDILAR’
Ermeniler Çorum’da Çömlekçi Mahallesi’nde yaşıyorlardı. Burası Ermeni mahallesi olarak da anılıyordu. Tuhafiyecilik, terzi mesleklerini yapıyorlardı. Ekonomik durumları iyiydi. Şehir yönetiminde de vardılar. Encümende, İl İdaresi’nde varlar. 6 üyeden birisi Ermeni idi. Ermeni okulu da vardı. Daha sonra bu okul erkek-kız okulu diye 2’ye ayrılmış. Durumu iyi olan Ermenilerin bir kısmı Merzifon’daki Amerikan Koleji’ne gönderiyorlar.”
‘MERZİFON, ERMENİ AYRILIKÇI HAREKETİNİN ÖNEMLİ BİR MERKEZİYDİ’
Merzifon’un Orta Anadolu Bölgesi’ndeki Ermeni ayrılıkçı hareketin önemli bir merkezi olduğunu da vurgulayan Turan, konuşmasında şu ifadelere yer verdi: “Buradaki kolejin 2 Ermeni hocası bu hareketin liderliğini yapıyorlardı. Çorum’la da ilgileniyorlardı, geliyorlar gidiyorlardı. Çorum’da gençler arasında Ermeni olaylarına sempati ile bakma başlamış. Kitlesel hareket değil ama çete hareketi şeklinde. Çorum bölgesi Ermeni hareketlerinin cevelengahı(gezip dolaşılan yer) olarak tanımlanıyor Osmanlı belgelerinde.
‘ÇORUM’DAN TEHCİR EDİLİP, SURİYE’YE GÖNDERİLİYORLAR’
Osmanlı topraklarında Ermenilerin tutuklanması ve tehciri başlayınca Mutasarrıf Galip bey ile görüşülüyor. Galip bey sizi koruyacağım diye Ermenilere söz veriyor. Çorum Ermenilerinin tehcir kararı telgraf halinde kendisine ulaşınca da “yapabileceğim bir şey yok, tehcir edileceksiniz” diyor. Tehcir ediliyorlar lakin bir kişinin bile burnu kanamıyor. Evlerindeki eşyalarını satıyorlar, para topluyorlar, büyük bir kafile halinde Çorum’dan çıkıyorlar Suriye’ye gönderiliyorlar. Yola çıktıktan sonra 1 gün Alaca’da kalıyorlar. Alaca Kaymakamı ihtiyacınız var mı diye soruyor. Ermenilerin Çorum’dan tehcirinin başlaması ise 10 Ağustostur. Ermeni hatıratında bu kafileye doğrudan saldırı olduğu yazmıyor. Suriye’nin Şam bölgesinde 3-4 sene kalıyorlar. 1. Dünya Savaşı’nın bitmesinden sonra Osmanlı’nın yenilmesiyle Ermenilerin geri dönebilecekleri kararı çıkıyor.
‘KAÇ ERMENİNİN GERİ DÖNDÜĞÜYLE İLGİLİ BİLGİ YOK’
Fakat Çorum’a ne kadar döndü bununla ilgili bir bilgi, belge yok. Ermeni tehciri Osmanlıyla Müslüman’la, Türk’le derdi olanların kullandıkları bir mesele. Bundan en çok zarar gören Ermenilerdir.”