Kat­ran:
Si­ga­ra du­ma­nın­da­ki önem­li za­rar­lı mad­de­ler­den bi­ri­si de kat­ran­dır. Kat­ran, kan­se­ro­jen ve ze­hir­li bir mad­de­dir.Si­ga­ra­nın için­de­ki kat­ra­nın ora­nı, tü­tü­nün tü­rü­ne gö­re de­ği­şir. Türk tü­tün­le­ri, için­de en az kat­ran bu­lu­nun tü­tün­le­rin ba­şın­da ge­lir. Kat­ra­nı en çok olan­lar Ame­ri­kan si­ga­ra­la­rı­dır. ( 1 Ame­ri­kan si­ga­ra­sın­da 7-10 mg., 1 İn­gi­liz / Fran­sız si­ga­ra­sın­da 4-5 mg., Türk si­ga­ra­sın­da 2-3 mg. kat­ran var­dır.) Si­ga­ra­da 16 mg'dan faz­la kat­ran bu­lun­du­rul­ma­sı ya­sak­tır.

Si­ga­ra du­ma­nın­da­ki kat­ran kü­çük par­ça­cık­lar ha­lin­de ak­ci­ğer­le­re ula­şır. Bu­na si­ga­ra fil­tre­si bi­le en­gel ola­maz. Kat­ran, ak­ci­ğer­ler­de ko­ru­yu­cu in­ce bir ta­ba­ka oluş­tu­ran hüc­re­ler- özel­lik­le bronş­la­rı ve bron­şi­yel­le­ri ör­ten hüc­re­ler- ta­ra­fın­dan emi­lir. Kat­ran ko­ru­yu­cu ta­ba­ka­nın bö­lün­me­si­ne ve da­ha ka­lın bir ta­ba­ka­nın oluş­ma­sı­na se­bep olur. Bö­lü­nen hüc­re­le­rin ba­zı grup­la­rı bö­lün­me­ye de­vam ede­bi­lir ki bu da kan­se­re yol aça­bi­lir. Ak­ci­ğer kan­se­rin­den olan ölüm­le­rin ço­ğu si­ga­ra içen­ler­de gö­rü­lür.

Tüm ne­fes yol­la­rı­nın iç du­var­la­rı yu­mu­şak bir kür­kü an­dı­ran kü­çük kıl­cal tüy­ler­le (si­lia) kap­lı­dır. De­niz­de­ki su­yun akı­şıy­la sa­ğa so­la yal­pa­la­yan yo­sun­la­rı an­dı­ran bu kıl­cal tüy­le­rin ve mu­ko­za­nın gö­re­vi; ak­ci­ğer­le­ri toz ve di­ğer za­rar­lı mad­de­ler­den ko­ru­mak­tır. An­cak kat­ran, kıl­cal tüy­le­re ya­pı­şır. Ha­re­ket­le­ri­ni bo­zar ve ya­vaş­la­tır ve bü­yük çap­ta en­gel­ler. Böy­le­ce bu kıl­cal tüy­ler ken­di ken­di­ne te­miz­le­me iş­le­mi­ni ya­pa­maz ve ya­ban­cı mad­de­le­rin ne­fes yol­la­rı­na gir­me­si­ni en­gel­le­ye­mez. Do­la­yı­sıy­la kat­ran her du­rum­da ak­ci­ğer ve so­lu­num yol­la­rı­nın kir­len­me­si­ne yol açar. Kat­ran, ak­ci­ğer kan­se­ri, an­fi­zem ve kro­nik bron­şi­te ne­den olur.

Si­ga­ra içe­rek ya da içi­len or­tam­lar­da bu­lu­nu­la­rak ge­çi­ri­len sü­re­ler, kir­len­me­nin da­ha da art­ma­sı­na ne­den olur.
Gün­de 10 ta­ne si­ga­ra içen­le­rin ak­ci­ğer­le­rin­de, 10 yıl için­de yak­la­şık 500 gram kat­ran bi­ri­kir. Bu­nun bir kıs­mı dı­şa­rı atı­lı­yor­sa da bü­yük bö­lü­mü ak­ci­ğer­ler­de ka­lır. Gün­de 20 ta­ne si­ga­ra içen­le­rin ak­ci­ğer­le­rin­de 1 yıl son­ra bir fin­can kat­ran bi­ri­kir.

Na­sıl ki, so­ba­da ya­nan ya­nı­cı mad­de­ler­den çı­kan atık­lar (gaz, du­man) üst üs­te bi­ri­ke­rek za­man­la so­ba bo­ru­sun­da ve ba­ca­da da­ral­ma ya­par ve bu­nun so­nu­cun­da tam bir yan­ma ve ısın­ma müm­kün ola­maz ise, so­lu­num yol­la­rı­nın kat­ran­la dol­ma­sı ve so­lu­num yol­la­rı­nın da­ral­ma­sı ile de do­ku hüc­re­le­ri­nin ok­si­jen­ce bes­len­me­si ye­te­rin­ce sağ­la­na­maz. Ye­te­rin­ce ok­si­jen­le bes­le­ne­me­yen do­ku­lar­da, fark­lı ra­hat­sız­lık­la­rı­nın çık­ma­sı ka­çı­nıl­maz ola­cak­tır.

Kat­ran ay­nı za­man­da tah­riş edi­ci­dir. So­lu­num yol­la­rın­da­ki ta­ba­ka­yı tah­rip eder ve kro­nik bron­şi­te se­bep olur. So­lu­num yol­la­rı­nın iç du­var­la­rı­nı ör­ten kü­çük kıl­cal tüy­le­re za­rar ve­rir ve ka­deh hüc­re­le­ri ta­ra­fın­dan faz­la bal­gam ya­pı­mı­na se­bep olur. Bu bal­gam dam­la dam­la ak­ci­ğe­re akar. Kü­çük kıl­cal tüy­ler bu bal­gam­la­rı yu­ka­rı­ya da­ha faz­la ite­mez. Bal­ga­mın için­de­ki bak­te­ri­ler ürer ve has­ta­lık­la­ra se­bep olur. Ök­sü­ren ki­şi aşa­ğı­ya akan bal­ga­mı yu­ka­rı gön­der­me­ye ça­lı­şır. De­vam­lı ök­sü­rük, ak­ci­ğer­le­rin bü­yük bir ço­ğun­lu­ğu­nu oluş­tu­ran ve na­zik ya­pı­da olan ha­va ke­se­cik­le­ri­ne (al­ve­ol­le­re) za­rar ve­rir. Bu du­rum­da, ka­na ye­te­ri ka­dar ok­si­jen al­mak is­te­yen ki­şi­ye ol­duk­ça zor­luk oluş­tu­rur. Bu ki­şi­ler de am­fi­zem ( do­ku­lar ara­sın­da ha­va kal­ma­sı) ge­li­şir. 

Kat­ra­nın ya­pı­sın­da kan­ser ya­pı­cı bir­çok mad­de bu­lu­nur.
Kat­ran­da bu­lu­nan asit, al­de­hit, ke­ton, si­ya­nür gi­bi mad­de­ler or­gan­lar­da tah­ri­bat ya­par. Kalp has­ta­lık­la­rı, ak­ci­ğer ve di­ğer or­gan­la­rın (gırt­lak, me­sa­ne, ye­mek bo­ru­su, ra­him...) kan­ser­le­ri, bron­şit, am­fi­zem gi­bi pek çok has­ta­lı­ğın si­ga­ra­ya bağ­lı ola­rak mey­da­na gel­di­ği bi­lim­sel ola­rak ka­nıt­lan­mış­tır. Kat­ran sa­rı-kah­ve­ren­gi, ya­pış­kan ve ze­hir­li bir mad­de­dir. Kat­ran, si­ga­ra içen­le­rin par­mak­la­rı­nı, diş­le­ri­ni ve ci­ğer­le­ri­ni bo­yar.

2000 yı­lın­da si­vil sa­vun­ma ko­le­jin­de ver­di­ği se­mi­ner­de bu bil­gi­le­ri biz­le­re iti­na ile ulaş­tı­ran emek­li eği­tim­ci Er­do­ğan Ak­de­mir ho­ca­mın el­le­rin­den öpü­yo­rum. Ümit ede­rim ki bir ki­şi­nin bi­le ol­sa si­ga­ra­yı bı­rak­ma­sı­na ve­si­le ola­bi­li­riz.