Hacı Bayram-ı Veli’nin hayatı:
Hacı Bayram-ı Veli, son Edirne ziyaretine giderken yine Akşemseddin hazretlerini de götürmüştür. II. Murat ile görüştüğünde yanında Akşemseddin hazretleri de bulunmaktadır. Sultan, Hacı Bayram-ı Veli’ye İstanbul’u fethedip edemeyeceğini sorar. Bu esnada içeri getirilen beşiğe bakar, Fetih suresini okumaya başlar. Okumayı bitirince fethin kendisine nasip olmayacağını açık yüreklilikle beyan eder ve Akşemseddin’i göstererek “İstanbul’un fethini bu köse görecektir. Fetih, şu kundaktaki Mehmet’e nasip olacaktır.” der. Bunu duyan II. Murat, Hz. Peygamber (sav)in müjdesine nail olamayacağı için üzülsede fethin oğlu eliyle gerçekleşeceğini öğrendiği için mutlu olmuştur.
Hacı Bayram-ı Veli Edirne’den ayrılmadan önce kendisinden nasihat isteyen Sultan II. Murat Han’a şöyle demiştir:
“Teb’an içinde herkesin yerini tanı. İleri gelenlerine ikramda bulun, ilim sahiplerine hürmet et. Yaşlılara saygı, gençlere sevgi göster. İyilerle beraber ol. Hiç kimseyi küçümseme. Cimri ve alçak insanlarla dostluk kurma. Sırrını kimseye açma. Halkın kusurunu görme. Onlara iyi davran, müsamaha göster.”
Edirne’den dönüşte Sultan II. Murat, Bayramî dervişlerini vergiden muaf tuttuğunu beyan eden bir berat vermiştir. Bu muafiyetten yararlanmak isteyenler, Hacı Bayram-ı Veli’nin etrafında toplanmaya başlamışlardır. Böylelikle müritlerinin sayısı ve nüfuzu, daha da artmıştır.
Bu artış, devletin Ankara bölgesinden topladığı vergi gelirlerinde düşüşe sebep olmuştur. Bunun üzerine Sultan II. Murat Han, bir mektup göndererek müritlerinin kesin sayısını sormuştur. Hacı Bayram da “Bizden biat eyleyen fukaraya ziyafetimiz vardır” diyerek müritlerini davet eder. Bunun üzerine müritleri, şeyhlerinin bulunduğu çadırın önünde toplanırlar. Hacı Bayram hazretleri, elinde bıçağıyla çadırın önünde beklemektedir. Toplanan kalabalığa seslenir: “Dervişler, bana intisap edenleri Allah yolunda kurban etmem emredildi. Bu emre imtisal edenler çadıra girsinler.” Bu emre biri erkek, biri kadın olmak üzere sadece iki kişi uymuştur.
Bu, bir samimiyet testidir. Tasavvuf yolunda çetin bir imtihandır. Bu sınavı kazanmak kolay değildir. Zaten bu sınavı, ancak iki kişi kazanabilmiş ve kurban olmayı kabul etmiştir. Hacı Bayram-ı Veli de çadıra girip önceden hazır ettiği iki koyunu kurban etmiştir. Kanlar çadırdan dışarı akmaya başlayınca dışarıdaki dervişler korkup dağılmışlardır. Bu olay üzerine Hacı Bayram-ı Veli, II. Murat’a şöyle bir mektup göndermiştir: “Halen iki dervişim vardır, gayrisi yoktur.”
Onun adına kurulan Bayramiyye Tarikatı, Ankara’nın hatta Anadolu’nun manevi yapısının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Ancak Hacı Bayram-ı Veli, şeyhinin tavsiyesine uyarak çiftçilikle meşgul olmaya, arpa, buğday ve burçak ekmeye devam etmiştir. Bu arada büyük bir tekke veya vakıf kurma yolunu tercih etmemiştir.
Devrinin şeyhlerinden Berdeî adlı bir sufi, Hoy’dan kalkıp Ankara’ya gelir. Burada Hacı Bayram-ı Veli’yi ziyaret etmek ister. Şeyh Efendi, onun geleceğini müritlerine çok önceden haber vermiştir.
Hacı Bayram-ı Veli çiftçilikle uğraşıp burçak ekmeyi hayatının sonuna kadar sürdürmüştür. Ancak her canlı gibi o da ölümü tadacaktı. Son sözleri, “Namazımı Akşemseddin kıldırsın, cenazemi de o yıkasın. Bu haberi ona iletin.” oldu. Seksen yaşları civarında 1430 yılında o da ruhunu Rabbisine teslim eti. O sırada vasiyetini yerine getirip getirmeme konusu tartışılıyordu ki Akşemseddin hazretleri çıka geldi. Tartışma bitti. Akşemseddin hazretleri, vasiyeti üzerine Hacı Bayram Veli hazretlerini yıkadı ve namazını kıldırdı. Şeyh Hazretleri, vefatından birkaç yıl önce yaptırılan ve kendi adıyla anılan caminin yanına defnedildi.
Akşemseddin hazretleri, şeyhinin vefatı üzerine uzun bir şiir yazmış, sevgi ve saygısını şu mısralarda dile getirmiştir:
Aşık oldum sana candan,
Hacı Bayram, pîrim sultan
Gönül himmet umar senden
Hacı Bayram pirim sultan.
Irak mıdır yollarınız
Taze midir gülleriniz
Hûb söyler bülbülleriniz
Hacı Bayram pirim sultan
Al yeşil zeyn olmuş üstü
Server Muhammed’in nesli
Yaradan Allah’ın dostu
Hacı Bayram pîrim sultan
Akşemseddin der varılır
Azim tevhidler sürülür
Yılda bir cağı bulunur
Hacı Bayram pîrim sultan.
Hacı Bayram-ı Veli türbesi, asırlardır Ankara’nın en önemli ziyaret mahallidir. Türkiye’nin neresinden gelirse gelsin, yolu buralara düşen herkesin ziyaret ettiği bir yerdir. Burası, Hacı Bayram-ı Veli’den sonra türbeyi de içinde barındıran büyük bir tarikat külliyesi halini almıştır.
Türbesindeki levhada şu kıt’a yazılıdır:
Şark u garba nuru olmuş münceli,
Hissemend-i feyzidir Anadoli.
Rah-ı irfanı küşade eylemiş,
Hazret- i el-Hac Bayram veli.
