FATİH AKBAŞ
Kahramanmaraş merkezli meydana gelen ve 11 ilde büyük yıkıma ve çok sayıda can kaybına neden olan depremlerin ardından kentlerin olası depremlere ne kadar hazır oldukları kamuoyunda sıkça tartışılmaya başlandı.
Afet ve Acil Durum Genel Müdürlüğü (AFAD) tarafından hazırlanan İl Afet Risk Azaltma Planları’nda illerde depremlerde dahil olmak üzere afetlerle ilgili çok sayıda senaryoya yer verilmiş.
Çorum’da da AFAD İl Müdürlüğü tarafından ildeki kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler, üniversite ve özel sektör temsilcilerinin de katılımıyla İl Afet Risk Azaltma Planı 2021 yılında (İRAP) hazırlanmış.
AFAD’ın Çorum için yapmış olduğu İRAP2021 raporuna göre Merzifon-Eşençay fayı ve Sungurlu fayları için yapmış olduğu deprem senaryoları aslında tehlikenin ne kadar büyük olduğuna işaret ediyor.
İRAP’da yer alan Çorum için yapılmış deprem senaryolarının ne anlama geldiğini Hitit Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Öğretim Üyesi ve Yerbilimci Prof. Dr. Vedat Deniz’e sorduk.
AFAD’ın İRAP raporundaki deprem senaryolarının deprem şiddeti açısından değerlendirdiğinin altını çizerek sözlerine başlayan Prof. Dr. Vedat Deniz, ilk olarak depremin büyüklüğü ile depremin şiddeti arasındaki farka değindi.
‘DEPREMİN ‘BÜYÜKLÜĞÜ’ İLE ‘ŞİDDETİ’ AYRI KAVRAMLARDIR’
Depremin ‘büyüklüğü’ ve ‘şiddeti’ kavramlarının farklı anlamları olduğunu ifade eden Prof. Dr. Vedat Deniz, “Depremin büyüklüğü kavramı 1930 yılında ABD’li Sismolog C.F. Richter tarafından ortaya konan bir değer olup, depremin merkez üssü ve derinlikteki aletin Magnitüd birimi olarak ölçtüğü, 10 birimden oluşan ve logaritmik olarak artan bir değerdir. Depremin şiddeti ise binalar ve insanlar üzerindeki etkilerinin bir ölçüsüdür. Bu etki, depremin büyüklüğüne bağlı olmakla birlikte depremin merkez üssünün derinliği ve uzaklığı, zeminin yapısı ve yapıların depreme karşı gösterdiği dayanıklılık gibi birçok faktöre bağlı olarak değişmektedir. Deprem şiddetti Mercalli Cetveli diye bilinen ve roma rakamları (I-XII) ile gösterilen 12 şiddet değeri ile ifade edilmektedir. I-V arasındaki şiddete sahip depremler hasara yol açmaz ve insanların hissettiklerine göre değerlendirilir. VI-XII arasındaki değerler ise arazide oluşturduğu kırıklar ve binalarda oluşturduğu hasarlar cinsinden değerlendirilir” dedi.
DEPREMİN ŞİDDETİNE GÖRE ETKİLERİ
Prof. Dr. Deniz, depremin şiddetini ifade eden değerleri ve etkilerini ise şöyle sıraladı:
“VI değeri (oldukça güçlü): Herkes korku içinde kendini dışarı atar ve yürümesi zorlaşır. Pencereler ve evdeki birçok sabitlenmemiş eşyalar devrilir. Binanın duvar ve tavandaki sıva ve alçı malzemeler dökülür.
VII değeri (çok güçlü): İnsanlar ayakta duramaz, araç içinde bile hissedilir. Birçok eşya düşer ve kırılır. İyi yapılmamış binalar orta derecede, kötü yığma binalarda önemli derecede hasarlar meydana gelir.
VIII değeri (yıkıcı): İyi tasarlanmış yapılarda hasarlar meydan gelir. Gereğine göre yapılmamış binalarda büyük hasar ve çökme olurken, kötü yapılmış binalarda büyük hasar ve can kayıpları ortaya çıkar. Kuyu suları içilemeyecek hale gelir.
IX değeri (çok yıkıcı): Özenli yapılmış binalarda bile önemli hasarlar meydana gelir. Diğer binaların tamamı çöker. Eski köprü ve altyapılar büyük hasar görür. Deprem dalgaları yeryüzünde görülmeye başlanır.
X değeri (yoğun): Büyük yıkımlar ve can kayıpları meydana gelir. Raylar bükülür ve alt yapılar kullanılamaz hale gelir. Deprem dalgalarını yeryüzünde ciddi anlamda görülmeye başlar.
XI değeri (aşırı): Çoğu bina çöker. Köprüler, kara ve demir yolları ve altyapılar kullanılamaz hale gelir. Yeryüzünde büyük çatlaklar oluşur. Deprem dalgalarını yeryüzünde deniz dalgası gibi görmeye başlanır.
XII değeri (afet): Tüm bina, altyapı, yollar, köprüler gibi yapılar kullanılamaz hale gelir. Hiçbir şey yerinde kalamaz, çok fazla ölümle sonuçlanır.”
DEPREM SENARYOLARINA GÖRE; BEKLENEN TEHLİKE ÇOK BÜYÜK
AFAD’ın 2021 yılında Çorum için yapmış olduğu İl Afet Azaltma Planı (İRAP)’na tüm vatandaşların AFAD’ın web sitesinden ulaşabileceklerini kaydeden Prof. Dr. Deniz, “Bahsi geçen senaryolar raporun 70-72 sayfalarında var. Aslında AFAD Çorum bölgesindeki tehlike arz edecek bazı aktif fayları da bu raporda bahsetmiştir. Ayrıca, Çorum bölgesinde hâkim olan zeminin alüvyon olduğuna da dikkat çekmiştir. AFAD Çorum’da kuş uçuşu 25 km olan Merzifon-Eşençay fayında beklenen 7.2 büyüklüğündeki depremin Çorum il merkezi için IX şiddetinde yani ‘çok yıkıcı’ olacağı ve yakın ilçeleri için VIII şiddetinde yani ‘yıkıcı’ etki yapabileceği varsayımında bulunmuştur. AFAD Çorum’da kuş uçuşu 40 km olan Sungurlu fayında beklenen 7.2 büyüklüğündeki depremin Çorum il merkezi için VIII şiddetinde yani ‘yıkıcı’ etki yapabileceği varsayımında bulunmuştur. Sungurlu ve yakın bölgesi için ise IX şiddetinde yani ‘çok yıkıcı’ olacağı senaryosunun gerçekleşebileceğini belirtmiştir.” dedi.
‘ÇORUM İÇİN MİKRO-ÖLÇEKLENDİRME ÇALIŞMASI YAPILMALI’
Çorum’daki tüm fayların belirlenmesi için mikro-ölçeklendirme çalışmasının yapılması gerektiğinin altını çizen Prof. Dr. Deniz, “Aslında Çorum için tehdit, sadece Merzifon-Eşençay ve Sungurlu fayları değildir. Çorum ve çevresinde bilmediğimiz birçok fay olabilir. Bunun için mikro-ölçeklendirme ile hem diğer faylar ortaya konmalı hem de zemin özellikleri daha detaylı olarak çalışmalı ve ortaya konmalıdır. Mesela, Amasya-Merzifon için mikro ‘fay’lanma ve zemin özellikleri haritası Hacettepe Üniversitesi Jeoloji Bölümü akademisyenleri tarafından 2012 yılında yapılmıştır. Bu haritada ortaya konmuş olan faylar MTA’nın genel fay haritalarında gözükmemektedir. Dolayısıyla, benzer çalışma Çorum ve çevresi içinde yapılması elzemdir. AFAD’ın belirtmiş olduğu senaryolar 2021 yılında ortaya koyduğuna göre bizlere düşün görev bu sonuca uygun yerlerde ve uygun binalar yapmak ve oturmaktır. Yetkililerin bir an önce Çorum bölgesinde zemin özelikleri ve tektonik açısından çalışma yapması ayrıca, bina stoklarını belirleyip önlemler almaları gerekir. Aksi takdirde bir Gölcük veya bir Kahramanmaraş gibi deprem felaketi yaşarsak Allah korusun Çorum için üzücü durum ortaya çıkabilir.”diyerek sözlerini tamamladı.
