Çocukların gelişiminde en çok üzerinde durulan kavramlardan biri benlik saygısıdır. Yüksek benlik saygısı; çocuğun kendini değerli hissetmesini, potansiyelini fark etmesini ve yaşamla daha sağlıklı baş etmesini kolaylaştırır. Düşük benlik saygısı ise tam tersine, yetersizlik hissi ve başarısızlık korkusu yaratabilir. Bu nedenle ebeveynlerin, öğretmenlerin ve toplumun çocuklarda benlik saygısını geliştirmeye özen göstermesi gerekir.
Benlik Saygısı ve Benlik Kavramı
Sıklıkla birbirinin yerine kullanılsa da benlik saygısı ve benlik kavramı aynı değildir. Benlik saygısı, kişinin kendini genel anlamda değerli ve yeterli görme derecesidir. Yani bireyin "kendimi başarılı buluyor muyum, değerli hissediyor muyum?" sorularına verdiği yanıtla ilgilidir. Benlik kavramı ise daha alana özgüdür. Çocuk; akademik başarısı, sportif becerisi ya da dış görünüşü gibi farklı alanlarda kendini değerlendirir. Bu özel alanlardaki öz algılar benlik kavramını oluştururken, genel toplamı çocuğun benlik saygısını etkiler. Bazen benlik saygısı gerçeklikle örtüşmeyebilir; yani çocuk aslında başarılı olduğu halde kendini yetersiz görebilir.
Düşük Benlik Saygısının Nedenlerini Tespit Etmek
Çocuklarda düşük benlik saygısının birçok nedeni olabilir. Aile içindeki eleştirel tutumlar, yeterince takdir görmeme, akran zorbalığı veya sürekli kıyaslanma çocukların kendilerini değersiz hissetmesine yol açabilir. Bu nedenleri doğru tespit etmek çözüm için ilk adımdır. Çocuğun benlik saygısı sadece kendi içsel algısıyla değil çevresinden aldığı geri bildirimlerle de şekillenir.
Duygusal Destek ve Sosyal Onay
Çocukların sağlıklı bir öz algı geliştirebilmesi için duygusal destek çok önemlidir. Sevildiğini, kabul edildiğini hisseden çocuk kendine daha güvenli bakar. Ayrıca sosyal onayyani başkalarından gelen kabul ve takdir, çocuğun değerli olduğu inancını pekiştirir. Küçük başarılarının fark edilmesi, "Seninle gurur duyuyorum" gibi ifadeler, benlik saygısını doğrudan artırır.
Çocukların Başarmalarına ve Başa Çıkmalarına Yardımcı Olmak
Çocuğun yaşına uygun sorumluluklar alması, deneme-yanılma yoluyla öğrenmesi ve başarı deneyimi yaşaması benlik saygısını güçlendirir. Ancak sadece başarı değil, başarısızlıkla başa çıkabilmeyi öğrenmek de çok kıymetlidir. Çocuğa her zaman başarılı olamayacağını fakat her deneyimin öğretici olduğunu göstermek gerekir. Bu sayede çocuk, zorluklar karşısında yılmaz ve kendi yeterliliğine inanır.
Benlik Saygısının Şişirilmesinin Riskleri
Günümüzde bazı çocuklar, orta ya da düşük bir başarı sergilese bile sürekli övgü alarak yetiştirilmektedir. Bu durum, benlik saygısının yapay biçimde şişirilmesine yol açabilir. Gereksiz yere abartılan benlik saygısı, çocukların rekabet ve eleştiriye karşı toleranssız olmalarına neden olabilir. Bu nedenle önemli olan çocuğun gerçek başarılarını ve gelişim alanlarını dikkate alarak öz saygısını etkili bir biçimde yükseltmektir. Gerçekçi destek ve dengeli geri bildirimler, çocukların hem özgüvenli hem de öğrenmeye açık bireyler olarak yetişmesine katkı sağlar.
Benlik Saygısı, Öz Yeterlilik ve Öz Düzenleme
Benlik saygısı yüksek olan çocukların öz yeterliliği de yüksektir. Öz yeterlilik, çocuğun "Bir işi başarabilirim, istediğim sonuca ulaşabilirim" inancıdır. Ancak bunun yanında çocuklara öz düzenleme becerisi de kazandırılmalıdır. Öz düzenleme; kişinin duygu, düşünce ve davranışlarını yönetmeye yönelik bilinçli çabalarıdır. Çocuğun dikkatini toplaması, duygularını kontrol etmesi ve hedeflerine ulaşmak için planlı hareket etmesi bu beceriyle ilgilidir. Öz yeterlilik ve öz düzenleme birlikte geliştiğinde, çocukların hem akademik hem sosyal yaşamda daha başarılı oldukları görülür.
Benlik Saygısı ve Okul Başarısı
Benlik saygısı ile okul başarısı arasında doğrudan ve kesin bir ilişki kurmak kolay değildir. Yüksek benlik saygısı her zaman akademik başarıyı garanti etmez. Ancak benlik saygısı yüksek olan çocuklar okulda daha sosyal, girişken ve özgüvenli davranırlar. Bu da dolaylı olarak akademik sürece olumlu yansır.
Sonuç olarak, çocuklarda benlik saygısını geliştirmek, onların geleceğe sağlam adımlarla ilerlemesini sağlar. Sevgi, destek, sosyal onay, başarı ve başa çıkma deneyimleri, benlik saygısını besleyen en önemli kaynaklardır. Unutmamak gerekir ki yüksek benlik saygısı sadece okul başarısı değil, yaşamın tüm alanlarında çocuğun ruhsal sağlığını ve iyi oluşunu koruyan bir güçtür.